Le Flambeau Dans l'Oreille (19): met Pjotr en Leo sneuvelen (1)

Zei ik gisteren soms ja toen jij aan mij vroeg of Jevgeni Onegin van Tchaikovsky op een werk van Schiller is gebaseerd of droomde ik dat? Op de gelijknamige roman van Poesjkin, bedoel ik. Ik ging gisteravond opnieuw naar fragmenten uit Jevgeni Onegin van Tchaikovsky luisteren, maar ik kon de Marseillaise niet meer terug vinden zoals verteld. Toch dacht ik eergisteren het thema duidelijjk erkend te hebben. Ja, maar het was al laat in de nacht en op een CD met diverse opnamen. Dat zorgt voor verwisselingen. De Marseillaise komt bij Tchaikovsky wel voor, maar in de 1812 Ouverture, op. 49. Precies, voor en na vanaf minuut 6:18, weer om minuut 6:24, opnieuw om 6:49 en 11:10. Later in dramatische uitvoering vanaf 13:13 (met donder, vuurwerk en ontploffingen: oorlog!), later opnieuw vanaf minuut 14:00 in een erg grappige variante met bellen. Vanaf 15:00 de hele boel bij elkaar: kanonnen, bellen en vuur. Logisch dat de Marseillaise als thema voor deze ouverture gekozen werd: het gaat uiteindelijk over Napoleon en de slag bij Borodino. Om naar te luisteren in de (mijne) uitvoering van Yuri Simonov en de Royal Philharmonic Orchestra.

In Oorlog en vrede levert Tolstoj zijn eigene variante van de slag bij Borodino die hij als strategische overwinning van de Russische troepen over de Franse beschouwt. De slag ondervinden wij aan Pierres lijve die naar Borodino ging om "de oorlog te zien". Het leger van Napoleon is "semblable à un fauve qui vient de recevoir dans le flanc une blessure mortelle" (net een roofdier dat een dodelijke verwondingen oploopt op de flank).

Waarom een strategische overwinning?

Geen van Napoleons bevelen werden, sterker nog konden (volgens Tolstoj) uitgevoerd worden: a) de Franse kanonnen stonden te ver van hun mikpunten om effectief te kunnen afvuren, b) Toutchov weigerde het bevel om de linkerflank van het Franse leger door Poniatowski te laten omrijden en gaf dus onverwacht het tegenbevel, c) de Fransen konden de eerste Russische divisie niet innemen, en d) Murat kon niet verder dan Borodino.

Terwijl het Russische leger meer verliezen moest bekennen dan de Franse troepen, negeert Tolstoj om de slag als een feitelijke Franse overwinning te zien met het argument dat als een slag na 8 uur gevecht niet gewonnen is, gewoon verloren is: "Napoléon savait bien, avec sa grande expérience, ce que signifiait une bataille où, après huit heures d'efforts, l'assaillant n'a pu obtenir la victoire, il savait que c'était une bataille presque perdue." Wat dus het punt van Koutouzov duidelijk maakt die de slag bij Borodino als Russische overwinning aan de Tsaar ging uitleggen: "Le soir du 26 août, et Koutouzov et l'armée russe étaient persuadés que la bataille de Borodino était gagnée ; et c'est ce que Koutozov écrivit à l'empereur."

Tolstoj wil ons de slag om Borodino in het perspectief van een uitputtingsslag (guerre d'attrition, met de slag om Verdun als beroemdste voorbeeld) zien, ook als deze strategie geen bewuste keuze door de Russen kon zijn omdat er gewoon geen keuze meer was: "Jusqu'à la bataille de Borodino, nos forces comparées à celles de français étaient dans un rapport de cinq à six ; après Borodino, dans un rapport de un à deux." Wij hebben het daar over de obscure, en toch bijna altijd correcte waarneming van krachtsverhouding die een mens, een soldaat, voelt.

De Napoleontische slagen werden ook gethematiseerd door Balzac in de Comédie humaine die een volledig beeld van de Franse maatschappij na de val van Napoleon presenteert. In het deerde deel van Le Médecin de campagne beslist op een dag Goguelat, ex-soldaat van Napoleon, de martelende momenten van de slag bij Borodino bij het avondlicht te vertellen – net Pierre van Tolstoj toen hij aan het einde van Oorlog en vrede door Natasja werd verzocht om zijn ervaring met haar en Marie te delen en die opeens, voor de eerste en ook de laatste keer, alles vertelt. De verhalen van Balzac golden toen als verzonnen – maar zegt het avond licht niet al genoeg over verdichting en waarheid?